Barwne odmiany kwarcu
W poprzednich numerach Karkonoszy mogliśmy przeczytać o dwóch odmianach kwarcu, które można spotkać w Karkonoszach – bezbarwnym krysztale górskim oraz fioletowym ametyście. Jednak nie są to jedyne rodzaje kwarcu występujące w tych górach. W Karkonoszach i ich otoczeniu znajdziemy ten minerał również w innych barwach, a do najbardziej cenionych należą kwarc mleczny, dymny i różowy.
Najbardziej chyba rozpowszechnioną odmianą w Karkonoszach – po wszędobylskim kwarcu szarym, będącym jednym z głównych składników granitu – jest kwarc mleczny. Jest to odmiana o białym zabarwieniu, spowodowanym dużą ilością rozproszonych pęcherzyków gazu i kropelek cieczy. Występuje on głównie w żyłach kwarcowych, będących produktem działalności gorących roztworów (najczęściej o temperaturze od kilkudziesięciu do ok. 400 °C). Takie żyły można spotkać praktycznie w każdym miejscu masywu, chociaż najlepiej oglądać je w miejscach, gdzie odsłaniają się nam duże połacie skały, np. w kamieniołomie w Michałowicach.
Warto również wspomnieć, że karkonoski kwarc mleczny był wykorzystywany w hutnictwie szkła, jako surowiec do jego produkcji.
Kwarc dymny to brunatna, ciemnobrunatna lub brunatnoczarna, przezroczysta lub przeświecająca odmiana kwarcu.
Nieprzezroczysty i całkowicie czarny kryształ nazwiemy już morionem. Kwarc dymny oraz morion są cenionymi i poszukiwanymi kamieniami kolekcjonerskimi. Występują one najczęściej w pegmatytach, czyli skałach odznaczających się bardzo gruboziarnistą strukturą, słynących z obecności ładnie wykształconych kryształów, które niekiedy osiągają gigantyczne rozmiary kilku, a nawet kilkunastu metrów. W karkonoskich pegmatytach niektóre kryształy kwarcu dymnego osiągają do 1 m długości i dodatkowo charakteryzują się dużą przezroczystością.
Kwarc różowy, nazywany też różeninem, to różowa, różowoczerwona lub rzadziej brzoskwiniowa odmiana kwarcu. Spotykany jest w pegmatytach i żyłach kwarcowych. Najczęściej występuje w skupieniach masywnych, a jego kryształy należą do rzadkości.
Najpiękniejsze kwarce różowe w Polsce pochodzą z obszaru północnego kontaktu granitu karkonoskiego ze skałami osłony, a dokładnie z nieczynnej kopalni kwarcu „Stanisław” na Izerskich Garbach.
Mówiąc o kwarcu nie sposób nie wspomnieć o tlenku żelaza, nazywanym hematytem, który odpowiada m.in. za czerwono zabarwione powierzchnie kryształów górskich. Tworzy on również kuliste skupienia na kryształach ametystów i pokrywa grubą warstwą niektóre kwarce dymne i skalenie z pegmatytów.
Hematyt występuje w wielu barwach. Jednak jedną z najbardziej niezawodnych cech, dzięki której odróżnimy go od innych minerałów, jest jego ciemnowiśniowa rysa. Do tego faktu nawiązuje jego nazwa, która pochodzi od greckiego haema = krew oraz haimatites = krwisty.
Tekst i zdjęcia Roksana Knapik – geolog, pracownik Karkonoskiego Parku Narodowego.
Tekst ukazał się drukiem w numerze 1/2012 czasopisma