Kryształ górski w Karkonoszach znany był ludziom od dawna. Interesowali się nim zarówno mieszkańcy tego regionu, jak i przyjezdni. Był poszukiwany przede wszystkim ze względu na podobieństwo do diamentów i mawiano, że różni się od nich tylko twardością.

Dawni badawcze tego regionu, m.in. Kasper Schwenkfeldt, często w swoich dziełach wspominali o sudeckich drogich kamieniach, wśród których nieprzeciętną rolę, obok pięknych okazów barwnych odmian kwarcu, odgrywał bezbarwny przezroczysty kryształ górski. Na początku XIX wieku istniały nawet specjalne przedsiębiorstwa eksploatujące kryształy górskie w okolicy Łomnicy i Karpnik, Szklarskiej Poręby, i w Strużynie. Kryształ górski w Karkonoszach występuje głównie w szczelinach i pustkach w granicie, a także w obrębie skał metamorficznych.

Kryształ górski z Izerskich Garbów

Kryształ górski jest przezroczystą odmianą kwarcu. Jego nazwa pochodzi od greckiego kryos, co oznacza „lód”. Od czasów rzymskich był on dostarczany z obszaru Alp jako „skamieniały lód”. Do XVII wieku uważano bowiem, że kryształ górski jest wodą, która zamarzła w wysokich górach, gdzie panują takie mrozy, że powstający lód już nigdy nie topnieje i nawet po podgrzaniu zachowuje swą postać i trwałość.

Pod względem chemicznym minerał ten jest dwutlenkiem krzemu, krystalizuje w układzie trygonalnym, zaś jego twardość w skali Mohsa wynosi 7. Zazwyczaj tworzy słupkowe, ostro zakończone kryształy. Zdarza się, że zawierają one wrostki innych minerałów, m.in. rutylu, goethytu lub hematytu. Niektóre kryształy wykazują tęczową iryzację.

Kryształ górski występuje najczęściej w skałach magmowych (głębinowych i wylewnych) oraz w różnych utworach hydrotermalnych. Bywa spotykany w skałach metamorficznych i osadowych (głównie okruchowych). Szczególnie ładnie wykształcone i duże kryształy górskie są spotykane w druzach pegmatytów i żył hydrotermalnych.

Najbardziej znane wystąpienia kryształów górskich znajdują się m.in. w Brazylii, Gujanie Francuskiej, Gwatemali, USA, Rosji oraz na Madagaskarze. Ogromne kryształy były znajdowane w Mongolii, a największy ważył 17 t. W Polsce najpiękniejsze i najczystsze okazy pochodzą z Jegłowej koło Strzelina. Największa szczotka krystaliczna z tego rejonu miała wymiary 120 cm x 60 cm x 30 cm. Kryształ górski należy do minerałów bardzo atrakcyjnych i cenionych przez kolekcjonerów. Jest także wykorzystywany w wielu gałęziach przemysłu, np. szklarskim, optycznym i elektrotechnicznym.

Szczotka kryształów górskich ze Szklarskiej Poręby

Masyw granitowy Karkonoszy „pocięty” jest szeregiem żył kwarcowych, w których z dużym prawdopodobieństwem należy oczekiwać kryształów górskich. Często jego lokalizacje pokrywają się z żyłami, w których można spotkać fioletowo wybarwiony kwarc, czyli ametyst. Kryształy górskie występują w obrębie całego masywu granitowego, a do najbardziej znanych wystąpień tego minerału należą okolice Szklarskiej Poręby, Karpacza oraz Kowar. Z powodzeniem można szukać ich także w obrębie nieczynnego kamieniołomu granitu w Michałowicach.

Żleb Kryształowy w Wielkim Śnieżnym Kotle

Legendą zawsze owiane były kryształy górskie ze Żlebu Kryształowego w Wielkim Śnieżnym Kotle. W literaturze z tego miejsca opisywane są żyły kwarcowe, a także tzw. kwarc palisadowy. Zresztą sama nazwa żlebu wskazuje na obecność kryształów. Badania przeprowadzone w obrębie Żlebu Kryształowego potwierdziły obecność żył kwarcowych, a także niewielkich pegmatytów w obrębie aplitu. Żyły występują na ścianach żlebu, można je również obserwować w bloczkach leżących na jego dnie oraz u podnóża. Przezroczyste kryształy górskie osiągają tam niestety niewielkie rozmiary (do 2 cm długości).

Tekst i zdjęcia: Roksana Knapik– geolog, pracownik Karkonoskiego Parku Narodowego.

Tekst ukazał się drukiem w numerze 3/2011