Minerał skał osłony granitu Karkonoszy

W obrębie Karkonoszy i ich okolic występuje wiele minerałów, które sprawiają wrażenie niezbyt urodziwych – nie wykształcają pięknych kryształów, nie mają żywych barw i krystalicznej przezroczystości. Jednak niektóre z nich są rzadkie w skali Polski, a nawet i Europy, w związku z czym stają się obiektem poszukiwań kolekcjonerów i zbieraczy minerałów. Do tej grupy można zaliczyć niepozorny andaluzyt, który w tych okolicach spotykany jest jedynie w obrębie skał osłony granitu karkonoskiego.

W obrębie Karkonoszy i ich okolic występuje wiele minerałów, które sprawiają wrażenie niezbyt urodziwych – nie wykształcają pięknych kryształów, nie mają żywych barw i krystalicznej przezroczystości. Jednak niektóre z nich są rzadkie w skali Polski, a nawet i Europy, w związku z czym stają się obiektem poszukiwań kolekcjonerów i zbieraczy minerałów. Do tej grupy można zaliczyć niepozorny andaluzyt, który w tych okolicach spotykany jest jedynie w obrębie skał osłony granitu karkonoskiego.

Hornfels z północnej osłony granitu karkonoskiego. Długość okazu 12 cm

Andaluzyt jest krzemianem glinu. Jest to minerał dość twardy (jego twardość osiąga wartość 7,5 w dziesięciostopniowej skali Mohsa), krystalizujący w układzie rombowym, o białej rysie. Swoją nazwę wziął od regionu w Hiszpanii – Andaluzji, gdzie został po raz pierwszy opisany. Posiada wiele barwnych odmian, ale najczęściej przybiera kolor jasnoszary i brunatny z różowym odcieniem. Jest to minerał bardzo kruchy, zwykle nieprzezroczysty, o wyraźnej łupliwości i nierównym przełamie. Nie rozpuszcza się w kwasach, ani się nie topi.

W skałach andaluzyt występuje zazwyczaj w postaci wydłużonych kryształów, osiągających długość do kilku, a nawet kilkunastu centymetrów, ale bywa on też spotykany w postaci skupień zbitych, ziarnistych, pręcikowych oraz promienistych.

Skałka Teściowej

Andaluzyt jest minerałem rzadkim, występującym najczęściej w skałach zmienionych metamorficznie na kontakcie z intruzjami granitoidowymi. Jego największe skupiska znajdują się w Brazylii i Myanmarze.

W Polsce spotykany jest w otoczeniu intruzji granitoidowych Karkonoszy i masywu Strzegom–Sobótka oraz w pegmatytach i gnejsach Gór Sowich, a także w łupkach krystalicznych w okolicach Lądka-Zdroju i Kamieńca Ząbkowickiego. Andaluzyt ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie, bywa też wykorzystywany w przemyśle jako materiał ogniotrwały i kwasoodporny.

Andaluzyt w pegmatycie ze Skałki Teściowej. Długość kryształu 30 mm

Wokół granitowego masywu Karkonoszy andaluzyt odnotowywany był w wielu miejscach, jednak chyba najbardziej znanym wystąpieniem tego minerału jest niepozorna skałka położona przy szosie Szklarska Poręba–Świeradów, tzw. Skałka Teściowej. Jest ona ukryta w lesie, jej skalne ściany osiągają około 20 m wysokości, zaś ze szczytu rozciąga się widok na Grzbiet Kamieniecki, Pogórze Izerskie i Kotlinę Jeleniogórską.

Skałka zbudowana jest głównie z ciemnoszarych hornfelsów. Są to skały, które powstały przez podgrzanie łupków łyszczykowych przez wydostającą się z głębi Ziemi gorącą granitową magmę. Wysoka temperatura sprawiła, że skała ta zmieniła swoją strukturę i pojawiły się w niej nowe minerały, m.in. andaluzyt i kor­dieryt, typowe dla tego typu przeobrażeń w obrębie skał. W obrębie hornfelsów występują drobne żyły mlecznego kwarcu, aplitów i pegmatytów.

Andaluzyt na Skałce Teściowej można spotkać w hornelsach, gdzie jego wydłużone kryształy osiągają 1 cm długości, oraz w pegmatytach, gdzie tworzą kryształy długości do 5 cm! Takie andaluzyty są cenione przez zbieraczy i kolekcjonerów minerałów, którzy przyjeżdżają w rejon Karkonoszy z daleka, żeby zobaczyć ten rzadki kamień.

Zwykli turyści również mogą się wybrać na tę krótką wycieczkę na Skałkę Teściowej. Nawet jeśli nie od razu uda się nam odnaleźć ładnego okazu andaluzytu, można rozkoszować się pięknymi widokami rozpościerającymi się z tego miejsca.

Tekst i zdjęcia Roksana Knapik – geolog, pracownik Karkonoskiego Parku Narodowego.

Tekst ukazał się drukiem w numerze 2/2012 czasopisma