Historia górnictwa obszaru wschodnich Karkonoszy nierozerwalnie związana jest z występowaniem w tym rejonie magnetytu, czyli rudy żelaza. W okolicy Kowar i Miedzianki minerał ten był już eksploatowany prawdopodobnie w XII wieku, o czym mogą świadczyć zapiski legendarnego mistrza górniczego Wawrzyńca Angelusa. Na obszarze tym do dziś zachowało się wiele śladów górnictwa. Są to głównie sztolnie i hałdy, w których znaleźć można przepiękne okazy wspomnianego już magnetytu, a także innych minerałów rudnych.

Kryształy magnetytu z Miedzianki

Magnetyt jest minerałem z gromady tlenków, zaliczanym do grupy spineli. Chemicznie jest tlenkiem żelaza, krystalizuje w układzie regularnym i osiąga twardość 5,5 – 6,5 w skali Mohsa. Jego nazwa wywodzi się od dawnego greckiego miasta Magnesia, które obecnie nosi nazwę Manissa i leży na obszarze Turcji. Magnetyt charakteryzuje się czarną barwą i rysą. Jest nieprzezroczysty i posiada metaliczny lub półmetaliczny połysk. Tworzy kryształy o kształcie ośmiościanu lub dwunastościanu rombowych, rzadziej czterdziestoośmiościanu, często występuje również w postaci skupień ziarnistych lub zbitych.

Rudę magnetytową można poznać po silnych właściwościach magnetycznych

Do najbardziej charakterystycznych cech magnetytu należą jego silne właściwości magnetyczne. Minerał ten występuje dość powszechnie w wielu skałach magmowych, w szczególności zasadowych i ultrazasadowych. Jest również częstym składnikiem skał metamorficznych, zarówno powstających w wyniku przeobrażeń regionalnych, jak i kontaktowych. Magnetyt zawiera około 73 % żelaza, co sprawia że jest on najbogatszą i najcenniejszą rudą tego metalu na świecie.

W rejonie Karkonoszy magnetyt występuje w większych ilościach w obrębie wschodniej części strefy kontaktowej granitów ze skałami osłony. W Kowarach magnetyt eksploatowany był od wczesnego średniowiecza do lat sześćdziesiątych XX wieku. Formacja rudonośna osiąga tutaj długość 1500 m i szerokość 90-190 m.

Jedna z wielu sztolni dawnej kopalni „Wolność”

Okres rozkwitu Kowar jako tzw. wolnego miasta górniczego przypadł na początek i połowę XVI wieku, gdy w mieście i jego okolicach funkcjonowało 11 kuźnic produkujących około 150 ton żelaza rocznie. Dwie najsłynniejsze kopalnie funkcjonujące na obszarze dzisiejszych Kowar Górnych nosiły nazwy „Wolność” i „Wulkan”. Rejon ten zasłynął również wydobyciem rud uranu, które zostały tu odnalezione w 1926 roku. Na tym obszarze magnetyt występuje w postaci zbitej lub ziarnistej. Można go spotkać w obrębie marmurów, amfibolitów, a także skał skarnowych. Czasami tworzy efektowne przewarstwienia z kalcytem. W przypadku skupień zbitych należy zachować ostrożność, gdyż istnieje możliwość pomyłki z uraninitem.

W rejonie Miedzianki wydobycie magnetytu trwało od XII wieku do 1925 roku, kiedy to zamknięto ostatni szyb. Był to jeden z większych ośrodków górniczych na Śląsku – w latach dwudziestych XVI wieku w Miedziance istniało około 160 szybów i sztolni.

Ciekawostką jest również, że ta niewielka obecnie miejscowość była przez pewien czas bardzo chętnie odwiedzana przez wczasowiczów, wśród których dużą popularnością cieszyło się piwo z miejscowego browaru o nazwie „Złoto z Miedzianki”.

Obfitująca w magnetyt hałda w Miedziance

Hałdy w rejonie Miedzianki są dla zbieraczy magnetytu jednym z najcenniejszych miejsc okolic Karkonoszy. Dzieje się tak dlatego, że tylko tutaj można znaleźć pięknie wykształcone kryształy magnetytu w formie dwunastościanów rombowych, o rozmiarach dochodzących do 1 cm! Występuje on tu głównie w skale amfibolowo-magnetytowej o barwie zielonej, żółtej lub szarej, z ciemnymi plamami magnetytu. W niektórych fragmentach tej skały po wykruszeniu igiełkowych amfiboli odsłaniają się piękne czarne kryształy magnetytu.

tekst i zdjęcia: Roksana Knapik, pracownik Karkonoskiego Parku Narodowego.

Tekst ukazał się drukiem w numerze 5/2012