Wartości historyczne jeleniogórskich parków krajobrazowych
Wartości historyczne to obok aspektów przyrodniczych i krajobrazowych ważny element kształtujący bogactwo terenów chronionych w formie parków krajobrazowych. Poczynając od Lwówka Śląskiego w kierunku Jeleniej Góry, a następnie w stronę Kamiennej Góry to tereny jeleniogórskich parków krajobrazowych: Parku Krajobrazowego Doliny Bobru i Rudawskiego Parku Krajobrazowego, związane z licznymi legendami i bogatą historią dotyczącą obiektów i miejsc ważnych wydarzeń historycznych.
Rozpoczynając szlak zabytków historycznych od północnej granicy Parku Krajobrazowego Doliny Bobru warto wspomnieć o Lwówku Śląskim, starym i bogatym w liczne wydarzenia miejscu z dobrze zachowanymi fortyfikacjami miejskimi, w tym Wieżą Bramy Bolesławieckiej i Lubańskiej, ratuszem i zabytkowymi kamieniczkami czy też kościołem parafialnym i kościołem Franciszkanów. Spacerując po mieście możemy zwiedzić wymienione obiekty, a obierając kierunek w stronę Jeleniej Góry, jeszcze w granicach miasta można zobaczyć wytwory natury z piaskowca – Lwóweckie Skały tzw. Szwajcaria Lwówecka.
Drugim co do wielkości miastem na terenie parku jest Wleń. Historia miasta znana jest z targami gołębi. Na upamiętnienie tego wydarzenia w rocznicę 700-lecia miasta postawiono przed ratuszem posąg dziewczyny karmiącej gołębie tzw. Pomnik Gołębiarki. Inne zabytkowe obiekty miasta to ratusz, kamieniczki i kościół św. Mikołaja. Przez miasto przebiegają dwa szlaki turystyczne – Szlak Zamków Piastowskich i Szlak Wygasłych Wulkanów.
Interesującym historycznie miejscem niedaleko miasta jest Góra Zamkowa z ruinami najstarszego murowanego zamku Lenno w Polsce oraz widocznymi jeszcze śladami (ścieżki, nasadzenia, ogrodzenie) dawnego założenia pałacowo-parkowego. Teren góry to także ciekawe miejsce przyrodnicze, które chronione jest w formie rezerwatu przyrody.
Przesuwając się wzdłuż rzeki Bóbr na południe parku znajduje się miejscowość Pilchowice, a w niej jezioro zaporowe tzw. Jezioro Pilchowickie o długości 7 km, powierzchni 240 ha i pojemności 50 mln m3. W miejscu tym powstała druga co do wysokości (po Solinie) i czasu powstania (lata 1904-1912) zapora w Polsce. Jest to też najwyższa w kraju zapora kamienna oraz łukowa (wysokość 62 m, długość w koronie 290 m). Podstawowym celem Jeziora Pilchowickiego jest działanie przeciwpowodziowe i produkcja energii elektrycznej. Poniżej zapory znajduje się elektrownia wodna o mocy 7,5 MW. Na rzece Bóbr w kierunku Jeleniej Góry znajduję się jeszcze kilka obiektów hydrotechnicznych m.in. elektrownia Wrzeszczyn, Bobrowice I, II i III.
Teren parku to także miejsce związane z okresem średniowiecznym, czego świadectwem jest Wieża Książęca (Rycerska) z XIV w. w Siedlęcinie. W środku wieży na ścianach dobrze zachowane są malowidła prezentujące życie dworskie w ówczesnych czasach. W pobliżu wieży znajduje się kościół św. Mikołaja i pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny.
Z Siedlęcina warto przespacerować się wzdłuż rzeki Bóbr do drugiej wieży leżącej już w obrębie miasta Jelenia Góra, gdzie kończy się teren parku krajobrazowego. Wieża Krzywoustego, związana z historią miasta Jeleniej Góry, stanowi aktualnie odnowiony punkt widokowy z piękną panoramą miasta i Karkonoszy.
Park Krajobrazowy Doliny Bobru to nie tylko wymienione miejsca związane z samą rzeką Bóbr ale także liczne mniejsze miejscowości położone w bliższej czy dalszej odległości od niej. Dawne założenia pałacowo-parkowe znajdują się m.in. w Maciejowcu, Przeździedzy czy Dębowym Gaju. Liczne krzyże pokutne z XIV-XVI w. położone są m.in. na terenie gminy Wleń czy Siedlęcina. Teren parku krajobrazowego to także obiekty sakralne, pomniki, wapienniki, ślady dawnej eksploatacji złota i osadnictwa górniczego.
Teren drugiego jeleniogórskiego parku krajobrazowego związany jest z Rudawami Janowickimi. Na obszarze tym występują liczne założenia pałacowo-parkowe, w dobrze zachowanej formie z dawnych czasów m.in. ruiny piastowskiego zamku Bolczów z fragmentami murów obronnych, barbakanu, budynku mieszkalnego i bramy wjazdowej oraz częściowo odnowione jak m.in. w Bukowcu, Karpnikach, czy też już całkowicie odrestaurowane obiekty funkcjonujące w rękach prywatnych jako centra hotelowo-kongresowe np. w Wojanowie, Łomnicy.
Wymienione miejsca stanowią aktualnie szlak Pałaców i Ogrodów Kotliny Jeleniogórskiej licznie odwiedzany przez krajowych i zagranicznych turystów. W 2011 roku założenia te, razem 11 obiektów, w tym 7 na terenie parku, zostały uznane jako Pomniki Historii Prezydenta RP.
Na zboczu Góry Krzyżnej w Górach Sokolich znajduje się niewielki fragment zamku Sokolec. Legenda głosi, że nazwa zamku wzięła się od gniazda sokołów, które książę zobaczył w tym miejscu. Historyczne pozostałości dawnych obiektów obronnych widoczne są także w Bukowcu – ruiny zamku Kesselburga. Teren parku krajobrazowego to także liczne zabytkowe obiekty sakralne – kościoły warte zobaczenia to m.in. św. Jana Chrzciciela w Bukowcu i Miedziance, MB Częstochowskiej w Trzcińsku, Chrystusa Króla i Wniebowzięcia NMP w Janowicach Wielkich.
Historia tych terenów, głównie w okolicach Mysłakowic, związana jest z XIX w. zabudowaniami w stylu tyrolskim. W 1837r. przybyła tu grupa Tyrolczyków z Austrii, którzy wybudowali 49 domów, z czego większość przetrwała do dnia dzisiejszego, jest zamieszkana i utrzymana w architekturze z przed lat. Atrakcję architektoniczną regionu jeleniogórskiego stanowi także budownictwo sanatoryjno-szpitalne w Wojkowie czy Janowicach Wielkich. Zabytki ówczesnej techniki, które przetrwały do dnia dzisiejszego to m.in. liczne wiadukty i tunele kolejowe, mosty rzeczne, sztolnie, piece wapienne.
Na terenie parku krajobrazowego spotkać można także liczne pomniki oraz krzyże pokutne. Wartości historyczne Rudawskiego Parku Krajobrazowego obejmują łączni ok. 70 obiektów znajdujących się w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
dr Agnieszka Łętkowska