Skalenie potasowe należą do najpospolitszych minerałów w Karkonoszach. Właśnie ich obecności karkonoski granit zawdzięcza swoją różową barwę, gdyż są one jednym z podstawowych składników tej skały. Zwłaszcza w granicie porfirowatym charakterystyczna jest obecność dużych kremowych kryształów skaleni potasowych, na tle równoziarnistej, szaro-białej mozaiki pozostałych minerałów. Zdarza się, że osiągają one długość kilku centymetrów. Ten oryginalny wzór sprawia, że granity karkonoskie są cenionym kamieniem ozdobnym. Wykonano z nich m.in. pomnik Powstańców Śląskich na Górze św. Anny koło Opola oraz część elewacji, cokołów i podłóg w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.

Granit porfirowaty z wydłużonymi kryształami skaleni potasowych

Największe ilości skaleni potasowych występują w grubokrystalicznych pegmatytach. Są one cennym surowcem ceramicznym i wraz z kaolinitem służą do produkcji porcelany, dlatego też pegmatyty karkonoskie były w przeszłości intensywnie eksploatowane. Skalenie pochodzące z tych złóż charakteryzowały się wysoką czystością. Pozostałościami po tej działalności są sztolnie i niewielkie łomy rozproszone na obszarze całego masywu granitowego Karkonoszy. Wiele z nich spotkać można m.in. w rejonie Szklarskiej Poręby.

Dawna kopalnia skalenia przy ulicy Kasprowicza w Szklarskiej Porębie

Skalenie potasowe są glinokrzemianami potasu. Są zazwyczaj białe, szare, różowe, czerwonawe lub żółtawe. Bywają przezroczyste. Krystalizują w układzie jednoskośnym i trójskośnym. Charakteryzują się dość wysoką twardością w skali Mohsa, która wynosi 6. Wszystkie skalenie posiadają białą rysę, a także dwukierunkową, najczęściej doskonałą łupliwość. Są składnikiem wielu skał magmowych, metamorficznych, a także niektórych osadowych.

W Karkonoszach dość ładnie wykształcone kryształy skaleni w granitowej skale występują w rejonie góry Witosza, Mysłakowic, Bukowca koło Kowar, a także na górze Chojnik. Jednak najpiękniejsze kryształy skaleni potasowych występują w druzach, czyli w nieregularnych pustkach, w pegmatytach. Kryształy o rozmiarach 130 cm w kolorze białym i ceglastoczerwonym znajdowano w rejonie Cieplic, natomiast z miejscowości Wojanów znane są okazy w kolorze grochowożółtym, podobnej wielkości.

Skaleń potasowy z pegmatytu w rejonie Śnieżnych Kotłów (wielkość kryształu 3 cm)

Dobrze wykształcone kryształy skaleni znaleźć można także m.in. w rejonie Staniszowa, osiedla Czarne w Jeleniej Górze, Trzcińska oraz okolic Kowar. Kryształy skaleni potasowych bywają pokryte nalotem hematytu. W pegmatytach często występują razem z kwarcem dymnym oraz albitem, który również jest skaleniem, ale zaliczanym do grupy skaleni sodowo-wapniowych, czyli plagioklazów. Warto również zaznaczyć, że niezwykle zróżnicowane formy geometryczne karkonoskich skaleni posłużyły słynnemu krystalografowi Viktorowi Goldschmidtowi w 1913 roku do ilustracji Atlasu form geometrycznych minerałów.

Tekst i zdjęcia: Roksana Knapik
Karkonoski Park Narodowy