Wśród pasm górskich Sudetów pod względem awifaunistycznym – czyli ptasim – Karkonosze mocno się wyróżniają. Mimo, iż nie należą do szczególnie wysokich gór, ich surowy klimat, obecność piętra subalpejskiego i alpejskiego rzeźby polodowcowej są czynnikami, które decydują o występowaniu tu górskich i borealnych (północnych) gatunków ptaków.

Płochacz halny fot. Marek Martini

Najbardziej wysokogórskim gatunkiem wśród awifauny Karkonoszy jest z pewnością płochacz halny. W Polsce występuje on regularnie tylko w najwyższych pasmach górskich – Tatrach, Bieszczadach, na Babiej Górze i w Karkonoszach. Tu zasiedla najwyższe szczyty i skalne ściany kotłów polodowcowych.  Głos płochacza halnego kojarzy się z wróblim ćwierkaniem, co może pomóc rozpoznać tego ptaka w terenie nawet mniej wprawnym obserwatorom.

Czeczotka. Fot. Marek Martini

Do typowo alpejskich gatunków zaliczyć możemy także podobnego nieco do kosa drozda obrożnego z wyraźną półksiężycowatą, jasną półobrożą na piersi, górskiego świergotka – siwerniaka i alpejski podgatunek czeczotki o brązowym upierzeniu.

W lasach Karkonoszy występują ptaki, które znaleźć możemy również w północnych lasach strefy tajgi, np. jarząbek, włochatka, sóweczka, orzechówka, krzyżodziób świerkowy, muchołówka mała, kwiczoł.

Północny podgatunek podróżniczka fot. Karolina Dobrowolska i Marek Martini

Najciekawsze wydają się jednak reliktowe stanowiska takich ptaków, jak mornel i północny podgatunek podróżniczka. Są one pamiątką po surowym klimacie epoki lodowej – plejstocenu, kiedy w dzisiejszych kotłach i dolinach polodowcowych znajdowały się lodowce górskie. Wówczas Karkonosze zasiedliły gatunki typowe dla północnej Europy. Przepięknie ubarwiony podróżniczek gnieździ się na subalpejskich torfowiskach m.in. na Równi pod Śnieżką, a siedliskiem mornela jest karkonoska tundra, taka jaką możemy zobaczyć na przykład na zboczach Lučni hory.

Wśród ptaków drapieżnych Karkonoszy również możemy napotkać bardzo rzadkie i ciekawe gatunki. Występuje tu skrajnie nieliczny w kraju sokół wędrowny (wcześniej gnieżdżący się tylko po czeskiej stronie masywu, od niedawna lęgowy także po polskiej stronie w Karkonoskim Parku Narodowym) oraz gnieździ się ptak zupełnie nie kojarzący się z górami – bielik. Jest on zwykle związany z wodami – jeziorami, stawami i rzekami, ale tu bliskość kompleksu Stawów Podgórzyńskich i zbiornika Sosnówka zapewnia mu dogodne miejsca do żerowania. Karkonoskie gniazdo bielika należy do najwyżej położonych w Polsce.

Sóweczka Fot. Karolina Dobrowolska

W Karkonoszach gnieździ się też zarówno największa sowa Europy – puchacz, jak i najmniejsza – sóweczka, której obyczaje znacznie różnią się od tych, które zwykle z sowami kojarzymy. Jest ona aktywna za dnia i o zmierzchu, poluje głównie na ptaki posługując się wzrokiem, a jej głosom godowym bliżej do gwizdów niż do pohukiwania. W karkonoskich lasach spotkamy również nieco większą od sóweczki, lecz równie rzadką sowę – włochatkę.

Tokujący samiec cietrzewia. Fot. Marek Martini

Karkonosze są także ważną ostoją zagrożonego wyginięciem w skali europejskiej gatunku kuraka leśnego – cietrzewia. Cietrzewie słyną z niezwykłych rytuałów godowych, tak zwanych toków, w czasie których samce konkurują o względy samic. W Karkonoszach zajmują tereny w pobliżu górnej granicy lasu.

Mimo, że stosunkowo dobrze poznana, awifauna Karkonoszy podlega ciągłym zmianom. Niektóre gatunki, takie jak orzeł przedni, pomurnik i głuszec były niegdyś lęgowe w tych górach, a obecnie uważane są za wymarłe, inne – tak jak sokół wędrowny – zwiększają swoją liczebność.

Utworzenie w 1959r. Karkonoskiego Parku Narodowego znacznie przyczyniło się zarówno do lepszego zbadania ornitofauny, jak i ochrony występujących tu rzadkich i cennych gatunków. W Karkonoszach został ustanowiony również Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków w ramach sieci Natura 2000. Potrzeba jednak dalszych badań i stałego monitoringu aby w jak najlepszy sposób chronić skrzydlaty skarb przyrody tych gór.

Tekst: Karolina Dobrowolska
Karkonoski Park Narodoowy